Witold Jucha, Paulina Mareczka
Instytut Geografii Uniwersytetu
Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Torfowiska i mokradła są przykładem środowisk specyficznych i niezwykłych pod względem ukształtowania i charakteru terenu, a także odmiennej względem otoczenia szaty roślinnej. Pełnią również ważne funkcje hydrologiczne – wpływają pozytywnie na zagrożenie powodziowe, stanowią także niejako naturalne oczyszczalnie wód powierzchniowych z zanieczyszczeń. Z drugiej strony są one obszarami niebezpiecznymi: ich grząski grunt nie nadaje się do wytyczania dróg ani uprawy ziemi, nie można na nim także budować. Jednym z niewielu cenionych surowców pochodzącym z torfowisk jest torf – skała organiczna wykorzystywana w ogrodnictwie, balneologii oraz jako opał. Skutkiem wybierania torfu jest postępujące zmniejszenie powierzchni zajmowanych przez tereny mokradłowe. Stosunkowo rzadko warunki do tworzenia się dużych powierzchni torfowisk występują w górach Polski – w Karpatach jednym z dwóch takich miejsc jest Kotlina Orawsko-Nowotarska.
Obecnie torfowiska Kotliny Orawsko-Nowotarskiej mają znacznie mniejszy zasięg niż w przeszłości. Często są to zmeliorowane, pofragmentowane i odizolowane od siebie kopuły torfu wysokiego o stromych, ukształtowanych przez eksploatację krawędziach. Otacza je pas potorfii, na którym wykształca się specyficzna roślinność w warunkach dużego dopływu wody z kopuły. Przykładem takiego obiektu jest torfowisko w Ludźmierzu koło Nowego Targu. Dawniej było ono eksploatowane w sposób chałupniczy, obecnie trwa także wydobycie torfu na skalę przemysłową. Jego obszar był opisywany w literaturze naukowej jako jeden z najbardziej różnorodnych pod względem liczby gatunków z torfowisk Kotliny.
Pierwszym celem wystąpienia jest
ocena aktualnej powierzchni oraz określenie stopnia fragmentacji kopuły torfowiska
w Ludźmierzu. Jej obecny zasięg oraz charakterystykę krawędzi zbadano z użyciem
kartowania terenowego z GPS oraz modelu terenu pochodzącego z danych
z lotniczego skanowania laserowego (ALS), program ISOK. Z użyciem narzędzi GIS wyznaczono
powierzchnię kopuł, udziały poszczególnych typów krawędzi i obliczono wskaźniki
rozwinięcia kształtu. Drugi cel referatu to opis oraz ocena stanu roślinności znajdującej
się na torfowisku. Na podstawie badania terenowego i interpretacji ortofotomapy
scharakteryzowano roślinność występującą na torfowisku. Przy użyciu danych wysokościowych
ALS ISOK zbadano wysokość poszczególnych typów roślinności na kopułach i na potorfiu.
Wykorzystano także multispektralne dane satelitarne pochodzące z misji Sentinel-2
do oceny kondycji roślinności z użyciem wskaźników wegetacyjnych.
Obecnie torfowisko stanowią trzy izolowane kopuły torfu wysokiego o powierzchni łącznej 39 ha, układające się w linii z zachodu na wschód. Obiekty te otacza pas potorfii o średniej szerokości 52 m, które są stopniowo rozparcelowywane i przystosowywane pod uprawy. Torfowisko jest odwadniane przez sieć rowów melioracyjnych. Eksploatacja torfu na skalę przemysłową trwa na największej powierzchniowo, środkowej kopule. Jest ona w części rozparcelowana na działki, wzdłuż których postępuje wybieranie surowca. Prawdopodobnie kopuła ta zostanie jeszcze raz podzielona na dwie części, co doprowadzi do dalszej degradacji tego ekosystemu. Pas potorfii wyróżnia się na tle kopuł wysokim przyrostem biomasy (ma on wyższą wartość wskaźników wegetacyjnych niż kopuła). Porasta go zagajnik brzóz, których wysokość wynosi do 15 m. Część zachodnią środkowej kopuły stanowi bór bagienny dorastający do wysokości 10 m. Część południowa torfowiska jest najbardziej przesuszona z uwagi na poprowadzony przez nią kanał melioracyjny, przy którym na wysuszonym torfowisku wykształciła się roślinność trawiasta. Pozostałą część kopuł porastają rośliny torfowiskowe (głównie mchy) oraz krzewy (jałowiec, kosodrzewina).