Mariusz Porczek
Pracownia Systemów Informacji
Przestrzennej, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski
Transport szynowy w Polsce niewątpliwie przechodzi metamorfozę. Ciągła modernizacja dróg kolejowych i torowisk wreszcie zaczyna przynosić korzyści, a efekty jak się mogło zdawać, niekończących się remontów i inwestycji, w końcu zaczynają być widoczne w szybkości i wygodzie podróżowania. Same stacje i przystanki są o wiele bardziej przyjazne i dostępne dla podróżnych niż niegdyś. Nowoczesny design i zagospodarowanie zaplecza obiektów transportowych umilają oczekiwanie na transport. Wzrost liczby stacji oraz przystanków wpływa z kolei na poszerzenie oferty transportowej na rejony, w których dotąd nie była ona dostępna lub trudno dostępna, co wiąże się ze wzrostem liczby pasażerów. Szybszy i bardziej komfortowy dojazd zachęca do korzystania z transportu publicznego coraz więcej osób. Do lamusa odchodzą stare zespoły trakcyjne, symbole poprzedniej epoki, powstałe u jej zarania, a zastępują je nowoczesne, komfortowe jednostki transportowe. Wszystko to sprawia, że transport szynowy jest coraz bardziej popularny i coraz częściej wybierany jako środek transportu w codziennych podróżach, dojeździe do pracy, szkoły, miejsca spotkania, czy rozrywki. Równocześnie jest to alternatywa dla nadmiernie eksploatowanych samochodów osobowych, które stoją w korkach i zanieczyszczają środowisko.
Sieć transportu szynowego nie pokrywa jednak pełnego zapotrzebowania na transport publiczny w Obszarze Metropolitarnym Warszawy. Nie wszystkie miejscowości i osiedla są połączone drogami kolejowymi oraz torowiskami z centrum Warszawy, a także innymi kluczowymi miejscami regionu. Wiele miejscowości, w tym także siedziby gmin, nie posiada stacji kolejowych. Często też nie przechodzą tamtędy żadne tory. Dodatkowo potencjał sieci kolejowych nie jest wykorzystywany w stu procentach. Część linii kolejowych i przystanków jest wyłączona z eksploatacji pasażerskiej, ograniczona jedynie do transportu towarowego.
Wyżej wymienione obiekty nadal jednak istnieją i tworzą bazę potencjału rozwoju zarówno transportu publicznego, jak i samych gmin, czy miejscowości. Coraz częściej bowiem mówi się o odtworzeniu niektórych linii dla podróży pasażerskiej (np. linia Skierniewice–Góra Kalwaria). Coraz częściej mówi się też i realizuje nowe inwestycje z zakresu transportu szynowego. W ostatnich latach otworzono nowe stacje kolejowe, m.in. na warszawskim Ursusie (Niedźwiadek) i w gminie Brwinów (Parzniew). Zrealizowano pierwszą część projektu i realizuje kolejne założenia w ramach drugiej linii Metra w Warszawie. W planach ratusza miasta stołecznego pozostają projekty kolejnych linii kolei podziemnej oraz naziemnych linii tramwajowych. Kolejne inwestycje obmyśla administracja centralna, a mają być one ściśle powiązane z budową Centralnego Portu Lotniczego. Projekt zakłada centralny węzeł kolejowy pod Baranowem pozwalający połączyć wszystkie strony kraju przy jednoczesnym ominięciu Warszawy, co do tej pory, ze względu na przebieg linii, było niemożliwe. Inne plany snuje samo PKP. W wizjach Polskich Kolei Państwowych jest przede wszystkim modernizacja i zwiększenie przepustowości głównych dworców w Warszawie. Państwowa spółka jest również zainteresowana inwestowaniem w zamknięte w obecnej chwili linie w celu komercjalizacji przewozów pasażerskich.
Analizy sieciowe, o których mowa w tytule, to badania pozwalające znaleźć sieci powiązań i koncentracji obiektów w pewien sposób powiązanych ze sobą, mogących oddziaływać na siebie i przede wszystkich w jakiś sposób pozostających w sąsiedztwie. Dają one możliwość znalezienia węzłów i peryferii danego zjawiska w celu stworzenia schematu zależności pomiędzy obiektami. W niniejszym przypadku sieć tworzona jest na podstawie przebiegu linii kolejowych oraz tramwajowych i występowania stacji oraz przystanków, ale także na podstawie sieci dróg, które do tych stacji prowadzą. W pracy pod tytułem „Wykorzystanie analiz sieciowych do modernizacji sieci transportu szynowego w obrębie Obszaru Metropolitarnego Warszawy” zbadano dostępność komunikacyjną Warszawy i okolic wynikającą z zagęszczenia stacji i przystanków transportu szynowego. Badanie polegało na użyciu narzędzi do tworzenia analiz sieciowych zawartych w oprogramowaniu GIS do wyznaczenia obszarów aglomeracji zamieszkałych przez ludność obsługiwaną przez przewoźników transportu szynowego (Service Area). W badaniu uwzględniono stan obecny wynikający z zagospodarowania czynnych pasażerskich linii kolejowych oraz tramwajowych, a także zwrócono uwagę na proponowane zmiany i nowości, które mają być wprowadzone w najbliższym czasie.
Rezultatem przeprowadzonej analizy była mapa zasięgów pokazująca czas i odległości dojazdu do obiektów transportowych (stacji i przystanków) w wersji rzeczywistej i proponowanej. Dodatkowo udało się uzyskać mapę HotSpot obrazującą miejsca wykluczone pod względem dostępności komunikacji szynowej. Wyniki te mogą posłużyć do dalszych i dokładniejszych badań związanych z rozbudową zaplecza transportowego w Obszarze Metropolitarnym Warszawy.